KOU en je lichaam
Momenteel hebben we te maken met extreme weersomstandigheden. Sneeuwstorm en vrieskou zorgen ervoor dat de gevoelstemperatuur erg laag ligt. Minder aantrekkelijk om nu naar buiten te gaan, en zeker om ónder water te gaan. Aan de andere kant gaat mijn duikershart sneller kloppen, want gaat het lukken om deze week te gaan ijsduiken?!? Iets wat in Nederland niet zo vaak voorkomt!
Maar wat doet KOU nu eigenlijk met het lichaam? En waar moet je rekening mee houden bij het duiken? Hierover in deze blog meer.
Water neemt warmte veel sneller op dan lucht. In het water koel je 20x sneller af dan boven water. De lichaamstemperatuur is gemiddeld 37 graden. Je koelt al af bij een watertemperatuur <34 graden. Als je dan bedenkt dat momenteel de watertemperatuur 3 graden is, koel je wel heel snel af!
Bescherming tegen kou/
Een duikpak beschermt je tegen een koude watertemperatuur. Een natpak zit als een 2e huid om je lichaam heen, waarbij de neopreen zorgt voor warmte. Daarnaast komt tussen de huid en het neopreen een laagje water, welke opgewarmd wordt door je lichaam en daardoor ook isoleert.
Bij een droogpak komt er geen water in het pak. Afhankelijk van de dikte van het onderpak zorgt de luchtlaag tussen je huid en je droogpak voor de warmte-isolatie. Een neopreen droogpak geeft nog wat extra isolatie door het materiaal. Bij een trilaminaat droogpak komt de warmte alleen vanuit de onderkleding.
Het grootste voordeel van een droogpak ten opzichte van het natpak bevindt zich in het moment van omkleden. Aangezien je huid niet nat is, zul je op dit moment een stuk minder warmte verliezen.
Afkoeling van het lichaam/
Hoe goed of hoe dik je duik pak ook is, uiteindelijk zal je lichaamstemperatuur afnemen in het water. Wanneer het lichaam afkoelt, zullen een aantal beschermingsmechanismen in werking gezet worden om de vitale organen (hart, longen, hersenen) zo lang mogelijk warm te houden. Enerzijds zijn deze beschermingsmechanismen erop gericht om warmte te behouden. De meeste warmte verlies je via de huidoppervlakte. Door de bloedvaten in de huid samen te knijpen, zal er minder warmte verloren gaan. In het hoofd is nauwelijks vaatvernauwing mogelijk, waardoor je relatief veel warmte verliest via het hoofd. Reden waarom een kap, ook bij een watertemperatuur van 25 graden, vaak wenselijk is. Mocht de kou zich voortzetten, zul je merken dat je handen en voeten gevoelloos worden en dat het moeilijker wordt om met je handen fijne bewegingen uit te voeren (bijvoorbeeld bij het fotograferen).
Anderzijds probeert het lichaam de warmteproductie te verhogen door bijvoorbeeld te gaan rillen of huiveren. Nadeel hiervan is echter dat door het bewegen de isolerende laag tussen duikpak en huid ook in beweging komt en daardoor juist afkoelt. Dit geldt ook bij het (bewust) druk gaan bewegen of snel gaan zwemmen om warm te worden. Eigenlijk heeft het rillen en drukke bewegen dus een averechts effect, en zul je nog sneller gaan afkoelen. Op het moment dat je begint te rillen dit nog enigszins tegengaan, wordt het tijd om het water te gaan verlaten.
Onderkoeling [hypothemie]/
Mocht je verder afkoelen, dan kun je het rillen niet meer tegengaan en zullen er onwillekeurige spierbewegingen ontstaan. Je lichaamstemperatuur is op dit moment gedaald tot <35 graden. Officieel is er nu sprake van onderkoeling [hypothermie]. Fijne bewegingen kun je niet meer uitvoeren, maar ook grovere bewegingen worden steeds moeilijker. Je kunt je armen en benen moeilijker gebruiken, waardoor je nauwelijks meer effectief kunt zwemmen.
Als de lichaamstemperatuur onder de 33 graden daalt, zul je minder alert worden. Je beoordelingsvermogen wordt minder, je overziet de ernst van de situatie niet meer en je wordt trager en suffer. Het rillen zal stoppen en er ontstaat stijfheid van de ledematen. Je zult jezelf niet meer kunnen bewegen, en er is hulp van anderen nodig om je uit het water te halen.
Bij een lichaamstemperatuur onder de 30 graden is er geen bewustzijn meer en geen reacties meer op prikkels van buitenaf. Zelfs een pijnprikkel zal geen reactie meer geven. Je hartslag is zeer vertraagd en je ademhalingsfrequentie is zeer langzaam. Uiteindelijk ontstaan er hartritmestoornissen en een hartstilstand.
Bevriezing [frostbite]/
Bovenstaande gaat over onderkoeling van het gehele lichaam. Daar tegenover staat bevriezing [frostbite], wat inhoudt dat een lichaamsdeel plaatselijk bevriest. Voornamelijk de vingers, tenen of oorschelpen zijn hier berucht voor. Hierbij vindt een letterlijke bevriezing plaats met vorming van kristallen in de cellen en de weefsels. Bij duiken is sprake van een gehele onderkoeling, en vindt lokale bevriezing niet snel plaats.
Wat moet je doen bij een onderkoelde duiker?
Als duiker zelf is het belangrijk de verschijnselen te herkennen van onderkoeling. Op het moment dat je gaat rillen, is het belangrijk om naar de kant te gaan en het water te verlaten. Ga niet overmatig bewegen om warm te worden, want dan verlies je juist warmte. Eenmaal uit het water, moet je snel droge kleding en warme dekens aandoen en opwarmen middels warme dranken. Neem druivensuiker of andere snelle koolhydraten om zodoende weer energie terug te geven aan het lichaam.
Een duiker die dit stadium voorbij is, kan niet meer zelfstandig het water verlaten. Hij moet zo snel mogelijk horizontaal uit het water geholpen worden. Zo wordt bewustzijnsverlies voorkomen door acute bloeddrukdaling bij verdwijnen van de waterdruk. Doe de natte duikkleding zo snel mogelijk uit, en wikkel de duiker in dekens, aluminiumfolie of ander isolatiemateriaal. Indien de duiker nog bij bewustzijn is, geef hem dan warme dranken en druivensuiker. Indien er sprake is van een hartstilstand dient er gestart te worden met reanimatie. In ieder geval moeten de hulpdiensten ingeschakeld worden om opwarmen onder gecontroleerde omstandigheden te laten plaatsvinden.